José Manuel Bujanda Arizmendi
Duela 73 urte hil zen, 1950eko udaberri-udan, 45 urte besterik ez zituela eta 118 jaio zela. “Nire bokazioa nire existentziatik haratago doa, betierekoa denborazkotasunera bezala, askatasunaren misterioak lotua, ordea, nik sortu dut jainko-intentzioarekin elkarlanean; atzerapausoak, desbideratzeak, aurrerapen azkarrak jasaten ditu Jainkoaren gertakariei eta agerpenei ematen diedan erantzunaren arabera”. Mounierrek bere heriotzarekin lurreko erromesaldiaren azken etapa estali zuenetik, bere mezua ez da itzali, baizik eta pixkanaka zabaltzen joan da. Inspiratzailea, gidaria, profeta eta maisua izan zen. Bere pertsonak, bizitzak, ekintzek, ideiek eta idazkiek mezua islatzen dute. Benetako karisma profetikoa zuen kristaua izan zen, bizi eta sakon bizi izan zuen bere une historikoa, adeitasunez auskultatu zuen bere handitasun eta miserietan. Bere pentsamenduaren gakoa errealitate pertsonala da: pertsona, alde batetik, barnekotasunaren eta kanpotasunaren misterio gisa ulertzen da, eta, bestetik, paradoxa gisa, non indibidualak eta komunitarioak bere benetako izatea osatzen duten. Bere garaiko zeinuak irakurri eta etorkizuna argi eta garbi aurkitzen saiatu zen.
Bidegabekeria eta desordena, mundu burgesa eta ezarritako desordena salatu zituen. Egia balioetsi eta omendu zuen, bera edonon zegoela ere: Egia guztien aurrean, kristauaren lehen betebeharra omenaldia da. Pertsonaren pedagogoa izan zen. Dena arriskuan jarri zuen bere bizitzan, etorkizun seguru bati uko egin zion, karrera distiratsu bati, eta bizimodu latz eta pobrea onartu zuen. Eliza mundura eta mundua elizara hurbiltzen saiatu zen. Munduarekin konprometitzearen aldeko apustua egin zuen, egunerokotasuna ukatzearen aldekoa eta, aldi berean, hura salbatzearen aldekoa; pertsona berriaren aldeko apustua egin zuen, eta barnekotasunari baino ez zion balioa eman, naturari irekiz eta, horrela, barnekotasunean bizitza unibertsala konkistatuz.
Baina, batez ere, apustu egin zuen itxuraz kontraesankorrak diren egoera horietako batzuk giza esperientzia batean behin betiko konpon daitezkeen egoeratzat ez hartzeko. Kontraesankorra, gizaki guztiak bezala, ez zen apustuaren aurrean kikildu. Bere ustez, pertsona heztea beti amaitu gabeko zeregina da. Pertsonalismoan kokatzerik ez zegoenez, harengan gorpuztu, koiunturan sartu eta hobetu egin zuen. Bere pertsonalismoa pertsonaren pedagogia osoa izan zen, iraultza pertsonalista eta komunitarioa, pertsona bakoitzari bizitza material eta pertsonala, barne bizitza eta aisialdirako bizitza, bizitza artistikoa eta munduarekiko elkarrizketa poetikoa, beste pertsonekiko elkarrizketa eta Jainkoarekiko komunioa barne hartzen dituen bizitza pertsonalaren aukera emateko etengabeko ahaleginean. Krisian, krisi ekonomikoan, sozialean eta moralean dagoen zibilizazio baten kontzientzia hartzean oinarritu zuen bere filosofia: materialismoak barnekotasunaren dimentsioa eta transzendentzia ahazten ditu, baina espiritualismoak ez ditu aintzat hartzen giza izaeraren errealitatea eta beharrezkoa den paradigma ekonomiko berri baten beharra. Inolako oztoporik gabe hitz egin zuen paradigma aldaketez arlo ekonomikoan, sozialean eta moralean. Ez zuen atsegin doktrinaren baretasuna, gorroto zuen erosotasun hipokrita.
Mounierrek faxismoa eta komunismoa berdin arbuiatu zituen, baina ez zituen zehazki maila berean kokatu: unibertsaltasun marxista, edozein dela ere bere garrak eta gezurrak, jatorrian behintzat, partikularismoa eta arrazakeria faxistak ez bezalako balioa du. Mounier ekintza etengabe egindako ideia izan zen. Pentsamendua eta ekintza elkarrekiko kausalitate etengabea izan ziren. Kristautasuna ulertzeko modu batekoa izan zen, exijentzia betebeharra baino nahiago duena. Bere kristautasuna aktiboa, kontsekuentea, erradikala eta konprometitua, konplikatua, inplikatua, konplizea eta zailtasunen aurrean korapilatua zen. Egoera pertsonalisten arabera aurre egin nahi izan zion pertsonari.
Ez zuen ulertu bere benetako bokazioa pertsonaren hezitzailearena zela, gure zibilizazioaren muina: Montaigne, Descartes, Fenelon, Rousseau, Schopenhauer, Nietzsche, etab. Bere esperientzia nagusia gizadiaren hezitzaile sakonenekin batu zen, bere konpromisoa sortzailea izan zen, pertsonen artean existituko ez ziren balioak gorpuztu zituen. Bere indarra eta sormena bizitzaren eta sorkuntzaren iturritik zetozen: ez dago benetako konpromisorik absolutuari erreferentzia egin gabe, pertsona bere konpromisoagatik bakarrik da pertsona, baina bere konpromisoak baino gehiago da. Pertsona zen dena. Harentzat “Ulertzea” bere baitatik irtetea zen, bestearen lekuan kokatzea, une batez norberaren pentsamendua bertan behera uztea besterenarekin ordezkatzeko, eta “Elkarrizketatzea”, bestearen kolpeen aurrean ez ezik, norberaren pentsamenduaren hunkipenaren aurrean eta baita norberaren galeraren aurrean ere agertzea zen. Elkarrizketa, aurre egite gisa, bere alde egin zuen beti. Mounierrentzat pertsona argia ez zen beste bati egia egina inposatzea bilatzen zuena, baizik eta beste egia baten zerbitzura jartzea.
Kristau militante eta konprometitua, bere pentsamendu gogoetatsua aurrez aurreko ideien sintesia zen: gure erara marxistak izango gara gorpuztasunaren unibertsaltasuna berraurkituz eta gure presentzia emanez, haiekin hizkuntza sendo baina ireki eta anaikor bat mantendu zuen. Kristauen eta marxisten arteko elkarrizketa irekiaren alde egin zuen. Zapalduen askapena, demokratizazioa eta historiaren erronkei beldurrik ez izatea ez ziren espekulazio akademikoak izan berarentzat. Emmanuel Mounier fededuna, zintzoa eta koherentea zen, filosofo sakona eta intelektual zorrotza, kristaua erabat konprometitua arlo sozialarekin eta beldurrik gabe irekia ulermen-espazioetara, desadostasuna baina, aldi berean, errespetua zion sozialismoari. “Ez nintzen diferentearen beldur”. 1936ean, altxamendu nazionala eta ondoren guda zibilean kolpista odolzale izan zen Francisco Franco harekiko Espainiako elizaren hierarkiak hartutako jarrera makurra eta onespen konplizitatea ez zuen ulertzen, sinesgaitza zitzaion. Askatasunaren, demokraziaren eta Errepublikaren indarreko legeriaren aurka elizaren hierarkiak Francisco Franco kolpista babesteak eta ulertzeak eskandalizatzen zuen Enmanuel Mounnier. Eta honetan bat egin zuen Jacques Maritainekin eta Fracois Mauriacekin. Inoiz ez zuen ulertu nola eliza ofizialak, nola Espainiako eliz hierarkiak kolpismoaren alde egin zuen, are gehiago euskal herritarren agintari politikoek, batez ere EAJ-PNVkoak, Jose Antonio Agirre Lehendakariaren gidaritzapean beren sinesmen berberak zituztenean.
Eskerrikasko Emmanuel Mounnier hain berandu izan arren. Besarkada bana Mounnier, Maritain eta Maurice jaun gorenak. Bai, hain berandu izan arren. Gogoan eta bihotzean.
