Etxea eta Sua

Joxan Rekondo Pyrenaeus-eko talaian

1. Azpeitian egin ohi diren ‘Aho bizarrik gabe’ solasaldien barruan, Jon Sarasua aritu zen joandako astean. Gogoeta kritikoez pilatutako azalpena egin bazuen ere, ideia joriez ederki indartu zuen esaten ari zena. Ikusmira luzeko gogapenak izan ziren, guztiak interes haundikoak. Batik bat, euskaltasunak etorkizunean gainditu beharko dituen erronkei aurre egiteko oso baliagarriak izan dakizkigukeenak.

Geroak esan ez zezan (euskal) herri bat izan zela, “hats emaiogun hon(e)tan iraun dezan”, idatzi  zuen Orixek, ‘Euskaldunak’ poema mardulean. Guretako askok bezala, ‘ilunaldian’ murgilduta ikusten gaitu Sarasuak. Bere esanetatik, larriune itzal honetatik ateratzeko, arnasaldi berria mamitu beharrean garela ondoriozta daiteke.

Etxea eta Sua egokitzen ditu Sarasuak egin beharrekoaren metafora gisa. Etxea, erkidegoaren egitura politiko-instituzionala litzateke. Sua, berriz, herriaren ‘jarraidura kulturala’. Badira gure artean, ondoko estatuen aitorpenik gabe, gure burua antolatu ezinik bizi garela uste dutenak. Sua pizturik mantentzeko aukera bakarra, Etxea berreraiki ondoren sortuko dela diotenak. Gatazka politikoaren nagusitza argudiatzen dutenak. Hauentzat, Etxe propioa altxatzea hil ala biziko kontua da; daukagun botere politikoarekin ezin izango baitugu herri bezala biziraun. Jon Sarasua, ordea, historiaren lekukotasunari atxikitzen zaio. “Euskaldunok gehienetan etxegabe, besteren etxeetan… [eta] hori horrela izanda ere, gure kulturaren Sua euskaltasun hau, euskal izaera hau, transmititzea lortu dugu”. Guztiz ados.

2. Aginte publikoa beharrezkoa da, bai. Baina, aginte esparruetatik erabat bazterturik egon izan garenean ere, ttiki eta pobreak izanik ere, orain arte bizirik irautea lortu dugu. Iragan hurbilenean egin dugunarekin gogoratu besterik ez dago. Diktadurapean, lana sortzeko gauza izan ginen, ikastolak antolatu genituen, kulturaren pizkunde indartsua bultzatu genuen. Auzolanean, ekimen herritarren bitartez egin genuen hori guztia. Elkarlana eta lehiakortasunerako sare eraginkorrak sortzeko gauza izan ginen, gero gizartearen jokamolde bezala finkatu izan direnak. Ohitura arau bihurturik, lana, jabetza, elkarrekikotasuna, ekintzailetza, belaun berriekiko erantzukizuna eta transmisioa, … lehenesteagatik ezagutu gaituzte han eta hemen. Erresilienteak izan gara. Une gogor eta larrienetan apurtu gabe geureari eusteko gaitasuna azaldu dugu, auzo, herri eta lurralde mailako elkarpen esparruetara bildurik.

Hala ere, kontrako tendentzia ere aski ezaguna dugu. Boterea, Administrazioa, diru publikoa, burokrazia,… hauetik guztietatik unerik txarrenetan amestutakoa baino gehiago edukita ere, herria eta gizartea adoregabeturik ikustera iritsi gara.

Garai hauetan, estatua eta independentzia dira gure artean aipabide haundiena dituzten eskakizunak. Subjektu politikoa garela, erabakimena legokigukeela eta, gure eskuko erabaki politikoaren bidez, hautatutako estatusa lor dezakegula. Ezbaian jarri ezin den baieztapenaren aurrean, onartzea besterik ez dagokigu. Baina, gure herri izaera egitura politikoarekin bakarrik berdinkatu eta bere mende jartzen badugu, egitura honek paira dezakeen edonolako galera, higatze edo atzera-egiteak, halaber identitatearen krisi batean amilduko liguke. Alderantziz, ba al dago herri izatasunaren baratza ongarritzeko herria bera -gizarte antolatua bezala- baino hazi hobeago eta trinkoagorik?   Sarasuak esan bezala, azken ezaugarri honek eman dio indarra gure herriari izaera galdu gabe gaurdaino eusteko.

3. Senaren krisiarekin batera, beste zenbait krisi ere lehertu zaizkigu esparru ezberdinetan. Ekonomikoa, politikoa, soziala,… Krisi anitzari aurre egiteko gaitasunaren bila, sen galdu hori berreskuratzeko ahaleginetan ari beharko ginateke. Euskal gizakideoi ongi etorriko litzaiguke tokikotasuna, elkartasuna eta iraunkortasuna bezalako ideia ezagun haiek berriro gureganatzea. Edo egokia litzateke behintzat eztabaida puntu horretantxe kokatzea.  Hau da, egun balia al ditzakegu garai batean mesedegarri izan zitzaizkigun gizarte-sareak, jokamolde ekintzaile eta kooperatiboak eta lekuko erakundeak, elkarrekin bat, ideia horietan oinarritutako etorkizun berria antolatzeko?

Gizartearen oinarrian diren barruti txikienei ez zaie, salbuespenak salbuespen, jaramon gehiegirik egiten diskurtso ofizialetan. Gauza eta idea makroak (makropolitikoak, gehien bat) nabarmenagoak dira beraietan. Baina, gizartea eta gizakion lehia berebizikoenak (bizitza, elkarbizitza eta lana) etxea, auzoa eta lantegiaren inguruan garatzen (borrokatzen) ditugu. Garai bateko sutondoetan nagusi ziren baloreak -etxea, auzotasuna, langiletasuna, tronkaltasuna (jarraidura)…-, egunera ekartzea badaude.  Horiek gizarte (eta herri) antolaketaren erdigune bihurtuz gero, egunerokoari senez aurre egiteko eusgarri egokiak izan daitezke.

Etxeetako sendotasuna, auzo sarearen aberastasuna eta lanaren finkotasuna, dira garai honetako apustu garrantzizkoenak. Giza-bizitza eta elkar-bizitza duinaren adierazgarririk behinenak dira, gainera. Gu etxerako, auzorako, elkar-lanerako izatean datza gakoa. “Iñork emotekoari edo egindakoari begira dagona iñoren mende dago, naiz erri edo gizon soil”, Arizmendiarrieta zenaren oharpena arduraz eta gogoan hartuta. Gure buruaren jabe izateko, besteren egitekoen menpe egonik gabe.