Krutwig-en Vasconia. Euskal esentziaren erabateko perbertsio erabatekoa (1)

Igor Goitia

Egun, ENAMek  inoizkorik indar-metaketarik handiena lortu duen honetan, eta orain, (aldezleen kopuru berebiziko hori burutan)  Euskalerriaren askapen nazionalerako praxi zehatz eta errealista batetik inoizkorik gertuen gaudela sinestarazi nahi diguten honetan, badugu nazionalistok ere ustezko delako askapen hori zertan datzan argi izateko inoiz baino premia handiagorik. Hauen delako nazio-askapenak eta nazionalista batek izan deezakeen nazioaren eraikitze-egitasmoak  ondoegi elkar hartzen ez dutelako irudipena beharko genuke orok gutxienez. Halere, irudipen hori ezin susmo lauso modukopean bestetan eduki; areagora egin behar eta,  uste horrek sendo-sendoa izatera ailegatu behar du. Zeregin horretan bi ditugu hartu beharreko bideak; bateko, ENAMen diskurtso tranpaz beterikoaz harago joan, eta hotz-hotzean bere ekinbide historikoaren zer-nolakoari erreparatu; besteko (ez baina aurrekoarekin lehian), euren doktrina eta ideario aitortua bere osoan eta bere berean hartu eta, beldurrik gabe, sakon aztertu. Bigarren egiteko horretan lagungarri izan daitekeelakoan idazten dut artikulu hau.

Eta zeregin horretan, eta artikulu honetarako, oso aproposa iritzi diot ENAMen iturrietara jotzeari. Badakigu ENAMek ETA barnebiltzen badu ere, berau honen ondotik jaioa izan zela (ETA bera berorren zutabetako bat bilakatuaz, zutabe militarra). Baina, hori horrela ere, eta kontuan hartuta  ENAM ETAren zerbitzura jaio zela eta betiere berorren segida jarraiko historiko baten baitan, haren jatorrizko idearioari kontu egite aldera,  ETAk berak (hamarkada patsatxo lehenago) bere sorbururako bere egin zituen ideia eta idazki berak hartuko ditut aintzat. Eta jakin badakigu Krutwig-en Vasconia-estudio dialéctico de una nacionalidad izan zela ETAren sorbururako ideiak eta oinarria hobekien eta osokien biltzen dituen obra nagusia. Horrekin batera, esan, idazlan horretan aurki ditzakegula ezin argiago, egun ere, ENAMen inguruko hainbat korapilo eta susmo askatzeko gakoak. Artikulu honek gerora segida izan dezaketen hurrengo batzuen atarikoa izatea baino ez du lortuko, baina, halere, doala honako honetan hasieraren hasiera, EMAMen engainu dialektikoaren hasieraren hasiera-artikulua.

Lehenengo eta bat esan, obra honetan hartzen dutela oin ETAko sortzaileen ideia gehienek; gerora etorriko ziren barne agiriak, komunikatuak eta asanblada-adierazpenak. Berau, formalki, ETAz kanpoko idazlan bat dugu,  Krutwigek (eta hartaz bere idazlan hau ere bai), bere jardun idelektuala aurrera eramanez eginiko lan bat dugu; baina, halere, esan behar da berau, izatez, ETAren barne-muinean egon dela, bai bere sorburuan, bai gaurdainoko bere ibilbidean. ENAMen barne eta muninean iraultza marxista dagoela diogunean, bere ekinbidea gurean dialektika marxista  zertzea dela diogunean, tarteko dokumentu inportanteak egon direla pentsatu behar dugu,  materialismo dialektikoaren dokumentu abstraktu eta beren ageriko jardunbidearen artean tarteko oinarrizko idazlanak egon direla pentsatu behar dugu. Zubi-lana egingo zuen lan bat behar zen, euskal praxirako, dialektika gurera egokitutako ikuspegia emango zuen azterketa bat behar zen. Euskalerrian,  Vasconia idazlana, Marxen Kapitalaren bertakotze beharrezko bat baino ez zuten.   Eta hein horretan hain justu, izan zen Vasconia zinez premiazko zein oinarri eta funtsezko, berak islatzen duelako lehendabizikoz (eta orain artean ere) Euskalerriaren azterketa dialektikorik osatu eta trinkoena – bere izenburupekoan bertan dugu ikusten ezinago argi eta klar: “estudio dialéctico de una nacionalidad”.

Idazlanaren hasi-hasierako xedeari dagokionez, Krutwigek berak luzatzen digu argi, estalbide txikienik ere gabe, honoko hau esanez:

“no hemos hecho este estudio del Pueblo de Vasconia, sólo porque esté oprimido…por ningún sentimiento romántico de querer conservar alguna supervivencia histórica condenada a la muerte; nos ha guiado en nuestro trabajo la firme convicción de que el vasquismo y el pueblo vascón representan en la ideología y en la economía europeas una fuerza real, con sentido progresista y afirmativo…”

Ideia hauek, gerora, ondorengo artikuluetan ikusi ahal izango dugu sakon eta era argudiatuago batean, baina, honezkero, lerro apur hauetan jada, ikus dezakegu argi eta klar bere asmoaren bultzagarria ez dela nazio sentipen bat, ez dela euskal nazioa iraunarazte alderako azterketa bat, baizik eta Euskalerriaren esentzian aurkitutako ezaugarri oso berezi batzuk azpimarratzea, helmen eta proiekzio unibertsala zeuzkaten ezaugarri oso zehatz batzuk ikustaraztea:

“El problema vascón, el vasquismo y la realidad del Pueblo Vasco, considerados desde un punto de vista histórico, y examinándolos por un análisis dialéctico, nos ofrece tal interés, no sólo porque seamos parte de la realidad vasca, sino, porque este problema desborda los límites  de su propia existencia y se convierte de esta forma en una fuerza supra-nacional.

Hartaz, euskal auziaz baliaturik,  ez du inongo estalbideren beharrik sumatzen, berehalakoan mahaigaineratzen baitizkigu kartak, segi-segituan ikustaratazten digulako bere xede internazionalista. Baina areago ere, honekin batera ere, zeraxe dugu azpimarratzeko oso modukoa: kultura/etnia eta ideología/ekonomia kontzeptuak nahasten eta are berdintzen ere ditu; badirudi, nonbait, geurearen azterketaren ondorio zuzenaz, herri honen zer-nolakoan eta berezko ezaugarrietan topatzen dituela ideologia oso konkretu baterako beharrezkoak ziren osagaiak (ikusi ahal izango dugu nola euskal izaeran ikusiko duen marxismorako ezin primeragokoak diren ezaugarriak ).

Azken alde honetatik, eta gaur egun arte ENAMek hurratu duen ibilbide teoriko-praktikoa ikusirik, esan dezakegu Krutwigen lan honek egun ere aurrea hartzen diola ENAMek emandakoari, ENAMek gaur arte garatu duen estrategiari; izan ere, hauek nazio-kontradikzioa ondo askoan profitatu dute  klase- eta sitema-kontradikzioaren borroka aurrera eramateko. Itxurazko ageriko kontradikzioaren estalpean (euskal nazio auziarena) beren muin eta benetako kontradikzioa den klaserena ondo baino hobeto kudeatzen jakin izan dute. Halere, Vasconian aurre-pausu bat dakusagu ENAMen estrategian zein diskurtsoan ikusi ez duguna: iraultza internazionalista aipamen eta praxi baterako aldezpen argi bat (ENAMek antzo) eginez gain, horrekin bat-batera ere, edota hori argudiatze aldera ere, euskal etnografian bertan oin hartuko lukeen oinarriztapen bat (Etnografia, mitologia, antropologia eta hizkuntzalaritza estraineko aldiz iraultza internazionalistaren mesede eta zerbitzura). Hein honetan, badakigu ENAMek ere bere estrategian euskal unibertsopeko kultura zein eduki guztiaren berinterpretazio dialektikoa egin duela, baina honek ez du Krutwigenaren helmenik izan.

Nazionalismo eta internazionalismo ezin uztartuzkoak, uztartu daitezkeela sinestarazi nahi digu Krutwigek. Vasconiak  (ENAMek gerora egin duen baino harago eramanez)  euskal tradizioa, kultura, hizkuntza zein historia hartuko ditu bere osoan, eta, esango digu euskal zera honen guztiaren bizirauteak iraultza internazionalistaren estadioan beharko duela izan. Vasconiak zein ENAMen ondorengo estrategiak iraultza-bultzagarria nazio-bultzagarriaz estali nahi izan badute ere, esan bezala, badago Krutwigen planteamenduan ñabardura bat: berean, agerian jartze nabarmenago bat aurkitzen dugu; klase iraultza internazionalista lehenbiziko momentutik puntutik eta are nabarmenago ere aipatzen da eta, hori defendatze aldera, sinestarazi nahi digu klase-iraultza hau euskal nazioaren esentziaren zer-nolakotik bertatik dela ernetzen. Bere obraren egiteko nagusia zera da: sinestaraztea  euskal izaerak berak bide egiten diola proiektu marxistari, alegia, euskal izamoldezko komunitarismo bera dela aurrekari ezin aproposago bat marxismoak bere- bereak dituen baldintzetarako.

Hurrengo artikuluetan joango naiz garatzen eta oinarritzen honezkero aurreratu ditudan ideia nagusi hauek . Orain, labur beharrez esan, Krutwigen irudiko, Euskalerriak, aurreistoria, erresuma-aroa, foru-aroa eta nazionalismo-aroa hurratu eta gero, orain duela unea marxismo-aroan murgiltzeko, marxismoan aurkitzeko orain, esentziaz, dagokion segida.  Artilulu hau bukatze aldera, batek baino gehiagok esango du ea zertara diodan horren garrantzizko irizten obra honi, baldin eta ENAMek idazlan honen bere egite eta egokitze bat aspaldiskoan egina badu. Eta nik orain, labur-labur, hau baino ez dut aurretuko: deskribaturiko Krutwigen ikuspegi hau, materialismoren ikuspegitik, oso aintzindari eta aurreratua da; alegia, horretan klase-iraultzaren aipamen argi eta publiko bat ematen da, estalkirik gabe, eta, horregatik, hain justu, iraultza-egitasmo hori euskal nazioaren esentziaren barne-brane muinean sustraitu beharra du. Alde horretatik, iruditzen zait Vasconiak oraindik ere zer esana izan dezakeela ENAMen etorkizuneko engainu dialektikoaren ibilbidean