Pello Sasian
Lehengo egunean, Francisco Garmendia VI. mintegian izan nintzen, Andoni Eizagirre eztabaida-gidariaren azalpen-zatian ulertu nuena oinarri hartuta; lerro hauek idatzi ditut, eta han transmititutako ideiaren euskarri izatea espero dut.
Hiru gaiak. Aurkezleak adierazi zuenez, Oreki Fundazioarentzat, mintegi horiei izena ematen dien Garmendiaren formulazioei jarraituz, gure bizi-zentzuaren oinarrizko egitura osatuko luketen gaiak hirura murriztu litezke: zertaz biziko garen, zertarako biziko garen eta nola bizi nahi dugun. Galdera horien inguruan egiten dituzte gogoeta gehienak. «Historian zehar hiru gai horiei (eta horien eratorri ugariei) eman dizkiegun erantzunen bidez, gure gizabidea norbanakoaren eta taldearen identitate gisa eratu dugu, eta dinamikoki egokitu dugu egoera historiko aldakorretara» (Orixe Taldea).
Hiru eskaera horiek oraindik ere gizarte modernoetan giza bizitza garatzeko erabakigarriak direla onartuta, esperientzia historikoa ezagutzeak ez gaitu eramaten mimetikoki erreproduzitu nahi izatera. Hala ere, transmititzeari uko egiteak belaunaldi berriei oraina baino baliotsuagoa izango den etorkizuna diseinatzeko guztiz baliagarriak izan daitezkeen ikuspegiak ukatzea ekarriko luke. Alde horretatik, oso adierazgarria da Jorge Oteizak proposatu zuen analogia: «Zerbait berria sortuz aurrera egiten duenak arraunlari batek bezala egiten du atzera begira, iraganera begira, bere gakoak berrasmatu ahal izateko existitzen denera begira».
Kultura tradizionala. Arizmendiarrieta eta bere ondarea, hain zuzen ere, gaur egun arrakasta izan duen kultura tradizionalaren irudirik ikusgarrienetako bat izateak sinesgarritasun osoa ematen dio euskal kultura historikoaren aztarnak orainari balio diola dioen ideiari. Beraz, euskal esperientzia historikoaren azterketak merezi duela ondoriozta daiteke. Eta substantziarik azpimarragarriena berreskuratzetik ondoriozta daitekeela «konbergentzia bideragarri» horiek gaur egun gauzatzeko ekarpenik onena.
Euskal gizarte modernoa. Zalantzarik gabe, barne-heterogeneotasuna aitortzen dio bere buruari, norabide desberdinetan mugitzen diren korronte eta tradizioekin, eta horrek ez luke oztopo izan behar balio komunal bihur litezkeen «konbergentzia bideragarriak» lortzeko. Arizmendiarrietak esan bezala, haien arteko lehia osasuntsua, lehergarria izatetik urrun, «denboran eta espazioan interes komun unibertsalak zerbitzatzeko emari aprobetxagarria» izan liteke.
Esperientzia kooperatiboa. Bere giza ekosisteman txertatutako enpresa bat erakusten digu, Etxeak bere Lantegia osatzen zuen bezala. Antzinako komunalaren kulturak ez du zertan kooperatiben esparruan sartu. Arrasateko eremukoak ez diren euskal enpresen beste modalitate batzuetan jada agertzen den kultura da. Enpresa batzuek parte hartzen dute, eta beren lurraldearekin eta pertsonekin konpromisoa hartzeko prest daude, pertsona horiek gaur egungoak izan edo oraindik jaio gabe egon. Batzuek landa-eremutzat gutxiesten duten filosofia hori orokortuz gero, gure enpresa-ondare komunala izango litzateke herri gisa jarraitzeko bermerik onena.
Sistema instituzionala. Eskubide historikoa delakoari lotutakoa, botere publikoaren abusua eragozteko antolatuta dago, federazio-zeinuko botere-banaketarekin. Ezarri nahi diren gobernantza onaren formula berriek botereak bertikaltasunerantz duen joerari muga jartzearen ildo beretik jarraitzen dute, agintearen ideia tradizionala berreskuratu nahian.
Ikerketa ugarik parez pare jartzen dituzte governance teknika moderno horiek eta komunitate tradizionaletan gobernatzen zutenak, pertsonak eta haien bizimodua administrazioaren aurrean babestu nahi baitziren.
Konpromiso zibiko-soziala. Euskal sare tradizionalaren lotura. Nodo kontzeptual nagusiak hauek dira: betebeharrak betetzeari lotutako askatasunaren ideia (buru-jabetza), berdintasun zibila (aiton-semetza), anaitasun komunitarioa (auzotasuna) eta etorkizunaren aurreko erantzukizuna (etxaguntza).
Auzo-bizitzaren indarra, lanaren ideia nagusiaren inguruan artikulatutako lankidetza-moduekin (auzolana…), euskal ondare tradizionalaren adierazle nagusietako bat da. Etxea eta auzotasuna dira kultura honen arautzaile nagusiak. Gizarte-harremanak, elkarrekiko konpromisoetan oinarrituak, lehen auzotik aurrera ezartzen dira. Hortik, partaidetza-dentsitate handiko sareak ezartzen dira, eta sare horien bizitasuna hurbiltasun-loturekiko fideltasunetik dator.
Oraindik ere mantentzen ditugun tradizioko sedimentu horiek gero eta gehiago preziatzen ditu soziologia modernoak. Robert Putnam estatubatuarrak «konpromiso zibikoko sareak» deitzen die izaera komunitarioko ohitura horiei, eta elkarrenganako konfiantza sozialeko giroa sortzen dutela eta arau-ordena babesten dutela nabarmentzen du.
Errepikapena. Gogoeta labur horiek, sakontzeko beharraz gain, ez dute lehen esan ez den ezer esaten; baina Oreki Fundazioaren beste lagun handi baten ideian, betierekotasunera joan zitzaiguna, Enrique Ayerbe: «errepikapena ikaskuntza eraginkorraren gakoa da».
Eskertzekoa da hiru galdera horiek euskal pentsamendu sozialean egin duten ekarpena.
«Gure giza-izanari bete-betean dagozkion galderak ditugu hirurak.
• zertatik bizi?
• zertarako bizi?
• nola bizi elkarrekin?
Hiru galdera horiei dagozkien sentiera, pentsaera eta jokaerak dira, gure bizitankera, gizabidea edo izanbide etikoahein haundi bateanzertu eta bereizten dituztenak».